W JAKIEJ FORMIE PROWADZIĆ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZĄ, BY ZABEZPIECZYĆ SWOICH SPADKOBIERCÓW I MAJĄTEK.

Podstawowe formy prowadzenia działalności gospodarczej.
Zasada swobody działalności gospodarczej pozwala przedsiębiorcy na, w zasadzie, dowolny wybór formy prowadzenia działalności gospodarczej. Do tych najbardziej powszechnych zalicza się w szczególności prowadzenie we własnym imieniu przez przedsiębiorcę jednoosobowej działalności gospodarczej, czy też przewidzianych w ustawie z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1030; dalej „Kodeks spółek handlowych”) spółki prawa handlowego – spółki osobowej (tj. spółki jawnej, spółki komandytowej, spółki komandytowo-akcyjnej) lub spółki kapitałowej (tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej).
Najchętniej wybierana forma prowadzenia działalności gospodarczej formą najmniej bezpieczną.
Przedsiębiorcy stawiający swoje pierwsze kroki bardzo często decydują się na podjęcie i prowadzenie działalności w najprostszy z możliwych sposobów – w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Z uwagi na niski stopień skomplikowania, jak również stosunkowo niskie koszty bieżące takiej formy działalności, działanie powyższe wydaje się być zrozumiałe.
W przypadku jednak, gdy obroty przedsiębiorstwa ulegają wzrostowi, koniecznym jest uświadomienie sobie, że prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej wiąże się ze znacznymi ryzykami, w tym również za życia przedsiębiorcy, bowiem za zobowiązania wynikające z prowadzonej działalności przedsiębiorca odpowiada całym swoim majątkiem, co nie występuje w przypadku spółek kapitałowych (gdzie wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki w ogóle) lub występuje w sposób ograniczony w przypadku spółek osobowych (np. wspólnicy spółki jawnej oraz komplementariusze spółki komandytowej za zobowiązania spółki odpowiadają subsydiarnie, tj. w chwili, gdy spółka nie posiada majątku, z którego zaspokoić mogą się wierzyciele; natomiast komandytariusze spółki komandytowej odpowiadają za zobowiązania spółki wyłącznie do wysokości określonej w umowie sumy komandytowej, która to suma może opiewać na symboliczną kwotę, np. 1.000,00 zł).
W konsekwencji, gdy zakres prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności się rozwija, a majątek samego przedsiębiorstwa rośnie, warto rozważyć zmianę formy prowadzenia działalności gospodarczej na inną – pozornie droższą i bardziej skomplikowaną (pozornie, bowiem prowadzenie działalności w formie spółki kapitałowej lub osobowej w rzeczywistości nie wymaga od przedsiębiorcy aż tak istotnego zaangażowania, jak zwykło się uważać), ale w rzeczywistości tworzącą liczne możliwości właściwego lokowania kapitału, a przede wszystkim zabezpieczenia na wypadek śmierci przedsiębiorcy jego spadkobierców, majątku przedsiębiorstwa i jego dalszego funkcjonowania.
Z uwagi na zakres przedmiotowy niniejszego opracowania, dalsza jego część nie będzie odnosić się w sposób kompleksowy do wad i zalet przyjęcia konkretnej formy prowadzenia działalności gospodarczej, a ograniczy się do określenia potencjalnych zagrożeń dla dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz majątku zgromadzonego przez przedsiębiorcę prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą w przypadku jego śmierci, jak również możliwości uregulowania tych zagadnień w stosunkowo prosty sposób.
Ryzyka dla przedsiębiorstwa oraz spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy prowadzącego działalność w formie jednoosobowej działalności gospodarczej.
Jednoosobowo prowadzona działalność gospodarcza jest nierozerwalnie związana z przedsiębiorcą i w przypadku jego śmierci dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa jest zagrożone.
Co do zasady, śmierć przedsiębiorcy równoznaczna jest z zakończeniem bytu przedsiębiorstwa na rynku. Śmierć przedsiębiorcy skutkuje jego automatycznym wykreśleniem z CEiDG, a potencjalni spadkobiercy nie mogą wprost przejąć nazwy przedsiębiorcy czy numeru NIP, jak również posiadanych przez przedsiębiorcę zezwoleń, koncesji, itp.
Majątek przedsiębiorstwa wchodzi w skład spadku, który dziedziczyć mogą wszyscy spadkobiercy (warto podkreślić, że spadkobiercy dziedziczą nie tylko aktywa, ale również pasywa, w tym w szczególności zobowiązania cywilnoprawne oraz publicznoprawne).
Powyższe nie oznacza rzecz jasna, że potencjalni spadkobiercy nie mogą kontynuować działalności zmarłego, związane jest to jednak z licznymi komplikacjami oraz – co często może okazać się problemem nie do rozwiązania – paraliżem funkcjonowania takiego przedsiębiorstwa z uwagi na mnogość spadkobierców uprawnionych do spadku po zmarłym, często o rozbieżnych interesach i oczekiwaniach.
Prosty sposób na zmianę formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej.
Przedsiębiorca, który z przyczyn wskazanych powyżej (albo innych przyczyn, jak chociażby wola wyłączenia swej odpowiedzialności osobistej za zobowiązania związane z prowadzoną działalnością gospodarczą) zdecyduje się na zmianę formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej może w sposób stosunkowo nieskomplikowany (bez konieczności „likwidowania” dotychczasowej działalności, bazy klientów, itp.) przeprowadzić transformację. Transformacja ta może przybrać różną formę. Przepisy Kodeksu spółek handlowego przewidują tylko jedną z możliwości, jaką jest przekształcenie przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością będącą osobą prawną. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 551 § 5 Kodeksu  spółek handlowych „§ 5. Przedsiębiorca będący osobą fizyczną wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672, 675 i 983) – (przedsiębiorca przekształcany) może przekształcić formę prowadzonej działalności w jednoosobową spółkę kapitałową (spółkę przekształconą) (przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową).”
Innym sposobem jest np. wniesienie przedsiębiorstwa w całości (lub jego zorganizowanej części) do wcześniej utworzonej spółki prawa handlowego.
W przypadku spółek kapitałowych, przeprowadzenie transformacji możliwe jest w zasadzie w każdym przypadku, w przypadku zaś spółek osobowych konieczne jest, by w spółce uczestniczyło co najmniej dwóch wspólników – zasadniczo więc koniecznym jest współdziałanie z podmiotem trzecim – inną osobą fizyczną, spółką osobową lub osobą prawną.
W przypadku podjęcia działań, o których mowa powyżej przedsiębiorca może w umowie spółki w sposób precyzyjny określić zasady udziału spadkobierców w spółce albo udziału w zysku tej spółki. Przykładowo – na mocy art. 183 § 1 Kodeksu spółek handlowych, „umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika (…)”, co wyłącza stosowanie przepisów prawa spadkowego co do przejścia praw i obowiązków udziałowych.
Zawarcie odpowiednich postanowień w umowie spółki może w zasadzie wykluczyć wystąpienie sytuacji konfliktowych pomiędzy spadkobiercami. Śmierć przedsiębiorcy nie paraliżuje zatem dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa, które – w przypadku podjęcia stosownych kroków zabezpieczających – może nadal funkcjonować, również po śmierci przedsiębiorcy – wspólnika danej spółki.
Podsumowanie.
Przedsiębiorca podejmujący działalność gospodarczą posiada wiele różnorodnych możliwości w zakresie wyboru dogodnej dla siebie formy tej działalności. Przyjęcie na początkowym etapie swojej działalności modelu jednoosobowej działalności gospodarczej, tj. modelu niezbyt skomplikowanego, ale też nie zabezpieczającego majątku przedsiębiorcy oraz dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa na wypadek śmierci, nie wyklucza jednak możliwości zmiany formy prowadzonej działalności na formę bardziej przystającą do skali prowadzonego przez przedsiębiorcę przedsięwzięcia.
Bartosz Piątek
Autor jest radcą prawnym w Kancelarii Radców Prawnych „IURATOR” T. Smolczewski i Wspólnicy spółka jawna z siedzibą w Katowicach, zajmującym się i specjalizującym m.in. w prawie handlowym, ze szczególnym uwzględnieniem działań optymalizacyjnych i prewencyjnych.
Powyższy materiał ma wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowi opinii prawnej ani porady. W celu uzyskania pełnych informacji lub porady prawnej, proszę o kontakt pod adresem e-mail: bartosz.piatek@iurator.com.
www.iurator.com