Wzrost ekonomiczny ma swój limit

Środowisko naukowe coraz częściej krytykuje obecny model gospodarki napędzanej paliwami kopalnymi i dążącej do jak najszybszego wzrostu. Ma to rosnący wpływ na sposób, w jaki rządy wielu państw reagują na kryzys klimatyczny. Przedsiębiorcy i korporacje wydają się jednak ignorować ten problem. Symptomatyczne w tej kwestii było zeszłoroczne, odbywające się w Sopocie, Europejskie Forum Nowych Idei. Choć otwarciu towarzyszyła sesja dotycząca antropocenu i potwierdzonego naukowo, nasilającego się, destruktywnego wpływu człowieka na naszą planetę, to już podczas rozmów o przyszłości małych i średnich przedsiębiorstw słyszeliśmy zupełnie inną retorykę. Tu mowa była o czwartej rewolucji przemysłowej (związanej oczywiście z robotyzacją i cyfryzacją), konsekwentnym zwiększaniu produkcji i produktywności, problemach rynku pracy, czy zagranicznej ekspansji polskiego sektora MŚP. Także na Lokalnych Zjazdach MiŚOT niewiele miejsca poświęcano dotąd zielonej energii i gospodarce, zeroemisyjności czy założeniom europejskiego programu Fit For 55. Środowisko małych i średnich operatorów telekomunikacyjnych nie prezentuje też spójnego stanowiska w kwestii katastrofy klimatycznej, kwalifikując ustalenia naukowców jako kwestie światopoglądowe, które każdy ocenia indywidualnie. Limit ekspansji Autorzy publikacji Klimatyczne ABC. Interdyscyplinarne podstawy współczesnej wiedzy o zmianie klimatu (Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2021) stawiają jednak tezę, że istnieją silne argumenty wskazujące, że gospodarka przemysłowa zbliża się do fizycznych i biologicznych limitów naszej planety. Zbigniew Bohdanowicz z Katedry Mikroekonomii Wydziału Nauk Ekonomicznych UW omawia w tej publikacji między innymi ideę ekonomii ekologicznej. Jest to nurt w ekonomii, który traktuje gospodarkę stworzoną przez człowieka jako podsystem globalnej biosfery (a nie na odwrót). Wynika z tego wniosek, że maksymalna wielkość gospodarki jest ograniczona przez skończoną pojemność biosfery, w której funkcjonuje. Jednym z autorów tej tezy jest prof. Herman Daly, ekonomista Banku Światowego, który od lat 70. XX w. rozwija koncepcję gospodarki znajdującej się w stanie stacjonarnym (ang. steady-state economy). Konkluzja z tego toku myślenia – zauważa Zbigniew Bohdanowicz – jest rewolucyjna z punktu widzenia dominującej obecnie ekonomii, skupionej na wspomaganiu tempa rozwoju. Oznaczato bowiem, że nieskończony wzrost nie jest możliwy z powodu ograniczonej pojemności naszej planety. Koncepcja stacjonarnego stanu gospodarki nie jest przy tym nowa, choć dziś wydaje się mocno kontrowersyjna. Warto tu jednak przypomnieć, że klasycy myśli ekonomicznej zakładali, że wzrost ekonomiczny wcześniej czy później się zatrzyma. Gospodarka miała w ich mniemaniu wykorzystać w pewnym momencie wszystkie dostępne jej zasoby, a populacja osiągnąć taką wielkość, jaką był w stanie utrzymać zajmowany przez nią teren. Poglądy takie wyrazili Adam Smith, David Ricardo i John Stuart Mill. Patrząc na historię ludzkości z nieco większej perspektywy czasowej, wyraźnie widać, że wzrost gospodarczy nie jest normą, lecz raczej wyjątkowym stanem, który zaczął się wraz z rewolucją przemysłową i przyspieszył po zakończeniu II wojny światowej – czytamy w Klimatycznym ABC. Ekologiczna utopia Opisana przez Hermana Daly ekologiczna gospodarka znajdująca się w stanie stacjonarnym co roku zużywa taką samą ilość energii i surowców, w tym także żywności i wody. W takim stacjonarnym stanie rozwija się jedynie poprzez wydajniejsze wykorzystanie skończonej puli zasobów. Miarą sukcesu jest w niej Indeks Trwałego Ekonomicznego Dobrobytu (Index of Sustainable Economic Welfare), uwzględniający obok poziomu konsumpcji także poziom oszczędności, jakość usług, zużycie zasobów naturalnych czy jakość środowiska. Profesor William Rees z kanadyjskiego Uniwersytetu w British Columbia, jest natomiast twórcą pojęcia śladu ekologicznego (ang. ecological footprint), które mierzy, jak duży biologicznie produktywny obszar jest potrzebny, aby zaspokoić konsumpcyjne potrzeby ludzi. Za pomocą tego pojęcia można ocenić, w jakim stopniu ludzie obciążają ekosystemy Ziemi lub – patrząc na to z drugiej strony – jak bardzo ludzie są zależni od natury. Z tej perspektywy szacuje się, że ludzkość wykorzystuje zasoby naturalne Ziemi szybciej, niż wynosi naturalne tempo ich odnawiania się – skala połowu ryb przewyższa ich roczny przyrost, więcej lasów jest wycinanych (lub wypalanych), niż ich co roku przybywa itd. William Rees szacuje, że ludzkość już w tej chwili przekracza o około 30 proc. pojemność środowiskową Ziemi i szybko wyczerpuje zapasy naturalnego kapitału. Utrzymywanie ilościowego wzrostu gospodarki jest w związku z tym niezbyt mądre w krótkim czasie (ponieważ prowadzi do stopniowego obniżenia jakości życia), a w długim okresie po prostu niemożliwe. Zbyt duża gospodarka produkuje więcej negatywnych efektów zewnętrznych (zanieczyszczeń, odpadów, zniszczonych ekosystemów i zużycia nieodnawialnych surowców) niż wartościowych dóbr. W całkowitym bilansie, biorącym pod uwagę czynniki środowiskowe, stajemy się więc biedniejsi, a nie bogatsi — zauważa Zbigniew Bohdanowicz. Jeśli nic się nie zmieni Krytyka naukowa obecnego globalnego modelu oraz wpływ postępowych ekonomistów na rządzących został w tym roku poważnie zakłócony przez kryzys wywołany agresją Rosji na Ukrainę. Mierzymy się z aktualnymi bardzo poważnymi problemami, związanymi między innymi z dostępem do surowców energetycznych i straciliśmy przez to z oczu szerszy horyzont. W głównym nurcie ekonomicznym znajduje się dziś podejście ekonomistów stawiających na potrzebę wysokiego wzrostu gospodarczego, a nie tych, którzy cenią trwałość i bezpieczeństwo biosfery. W związku z inflacją większość ludzi koncentruje się natomiast na utrzymaniu dotychczasowego poziomu życia (i konsumpcji). Dominującym wzorem, do którego aspiruje większość ludzi, pozostaje też bogactwo definiowane przez drogie przedmioty, duże domy i wakacje w odległych miejscach. Trudno jest w związku z tym rozmawiać, a tym bardziej skutecznie wprowadzać w życie rozwiązania pozwalające na uniknięcie katastrofy ekologicznej wywołanej zbyt dużym obciążeniem ekosystemów Ziemi działalnością przemysłową człowieka. Nieustannie nasuwa mi się tu analogia do pewnego wielkiego okrętu, na którym obserwator odnotował już kurs kolizyjny z górą lodową, niezwłocznie poinformował decydentów, lecz ci są zbyt zajęci, żeby się tym zająć, a tymczasem w maszynowni wciąż obowiązuje filozofia cała naprzód i palacze (w tym także mali i średni przedsiębiorcy) z zapałem dorzucają do pieca coraz więcej węgla.

TECHNOLOGIA · CYBERBEZPIECZEŃSTWO · BIZNES

Wzrost ekonomiczny ma swój limit

Czytaj więcej

Najnowsze

ZUS chce mieć prawo kwestionowania wysokości podstawy wymiaru składek. Rzecznik MŚP interweniuje

Energia geotermalna Google’a

KoalaTel gotowa do wdrożenia

Mierzymy się z promieniowaniem (i nie tylko)!

O nas

TECHNOLOGIA · CYBERBEZPIECZEŃSTWO · BIZNES

Wzrost ekonomiczny ma swój limit

Czytaj więcej

ARTYKUŁY POWIĄZANE

Najnowsze

O nas