Nowy rok, nowa płaca minimalna

Płaca minimalna, w końcówce minionego roku budziła wiele kontrowersji i stała się przedmiotem debaty publicznej. Sprowokowała to decyzja rządu podwyższająca ją od początku tego roku. Czy zwiększenie płacy minimalnej ma sens? Jak wpływa na rynek pracy? Czy obecny model stosowania płacy minimalnej jest optymalny? To tylko niektóre z pytań pojawiających się w przestrzeni tej debaty.

Powołując się na prostą definicję Głównego Urzędu Statystycznego, płaca minimalna to najniższe wynagrodzenie, jakie może otrzymać pracownik zatrudniony na umowę o pracę po przeliczeniu osób niepełnozatrudnionych na pełne etaty. Wysokość minimalnego wynagrodzenia określa corocznie Rozporządzenie Rady Ministrów.

Czemu ma służyć płaca minimalna?

Zasadniczym celem płacy minimalnej jest ochrona pracowników na rynku pracy poprzez politykę interwencyjną rządu w zakresie ustalania wysokości minimalnego wynagrodzenia. Pierwszymi krajami, które ją wprowadziły – jeszcze pod koniec XIX w. – były Nowa Zelandia i Australia. Śladem tych krajów poszły inne. Zastosowanie płacy minimalnej stanowi antidotum na zakusy przedsiębiorców do opłacania swoich pracowników niżej niż wynosi rynkowa wartość wykonywanej przez nich pracy. Sytuacja taka może występować na skutek wielu czynników i z pewnością nie jest taka prosta, jak może się wydawać, ale najważniejszym czynnikiem jest tu dysproporcja w podaży pracowników i popytu przedsiębiorców na ich ofertę pracy. Chodzi o zapobieganie sytuacji, w której z powodu nierównowagi liczby miejsc pracy i liczby chętnych do ich zajęcia z drugiej strony, ci ostatni z powodu przymusu ekonomicznego są wykorzystywani i opłacani na poziomie znacznie niższym i odbiegającym od rynkowego wskaźnika.   

Czy płaca minimalna ma sens?

Z pewnością, spór o cel i zasadności stosowania płacy minimalnej można zaliczyć do fundamentalnego sporu pomiędzy keynesistami i monetarystami, którzy od lat prowadzą dyskusję na temat m.in. interwencjonizmu i właściwej roli państwa w gospodarce. Ci pierwsi – w tym ich najważniejszy przedstawiciel amerykański ekonomista John Maynard Keynes – uważają, że rynek jest niedoskonały, a rząd, z uwagi na posiadaną przewagę powinien stosować skuteczną i aktywną politykę interwencyjną. Monetaryści zaś – i ich główny przedstawiciel, amerykański ekonomista Milton Friedman – widzą rolę państwa w nieprzeszkadzaniu, usuwaniu niedoskonałości rynku. Tym samym kwalifikują też płacę minimalną jako zjawisko o mniejszym znaczeniu.

Rolą wynagrodzenia minimalnego jest głównie ograniczanie ubóstwa i zmniejszanie nierówności w dochodach pracowników, ale może mieć także wpływ na inne cele społeczne, wśród których można wymienić:

1. zapewnienie wzrostu wynagrodzenia najbardziej wrażliwych grup zawodowych, w przypadku których rynek reaguje znacznie wolniej na wzrost wynagrodzenia;
2. pozytywny wpływ na dzieci pracowników otrzymujących minimalne wynagrodzenie (naukowcy dowiedli, że wzrost płacy minimalnej wiąże się ze wzrostem prawdopodobieństwa dobrego zdrowia dzieci osób zatrudnionych na płacy minimalnej);
3. zmniejszenie przestępczość (wprawdzie nie ma co do tego pewności, jednak w pewnych sytuacjach rynkowych wyższe płace minimalne mogą pozwolić na utrzymanie dochodów na wyższym poziomie, a przez to przyczynić się do łagodzenia fali przestępczości);
4. wspomaganie gospodarki – osoby o niższych dochodach nie mają skłonności do oszczędzania, a zatem całość swoich dochodów przeznaczają na dobra pierwszej potrzeby co z kolei powoduje większy popyt na pracę;
5. likwidacja z rynku kiepskich firm – badacze zauważyli korelację pomiędzy płacą minimalną a ryzykiem bankructwa. Płaca minimalna może w niektórych przypadkach przyczyniać się do zwolnień i w konsekwencji do konieczności likwidacji firmy, jednak nie powinno to dotyczyć firm dobrze prosperujących, które kosztem ewentualnych zwolnień mogą doprowadzić do wzrostu efektywności pracowników, a przy tym wzrostu ich wynagrodzeń kosztem redukcji zatrudnienia. 

Płaca minimalna w Polsce

Zgodnie z obowiązującym u nas prawem, płaca minimalna to ustalone najniższe wynagrodzenie, jakie pracodawca musi wypłacić pracownikowi zatrudnionemu na umowę o pracę. Naruszenie tego obowiązku stanowi naruszenie praw pracowniczych. Z płacą minimalną powiązane są także inne świadczenia takie jak: 

• wynagrodzenie za czas przestoju w firmie;
• odprawa w przypadku zwolnień grupowych;
• wysokość składek na ubezpieczenia społeczne;
• dodatek z pracę w porze nocnej;
• odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu;
• odszkodowanie z tytułu rozwiązania przez pracownika umowy o pracę na skutek stosowania mobbingu;
• mandaty karnoskarbowe.

W Polsce wysokość płacy minimalnej ustala Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, które składa Radzie Ministrów propozycję płacy minimalnej (jest ona ustalana w oparciu o prognozowaną na kolejny rok inflację oraz realny wzrost gospodarczy). Ta dokonuje oceny tej propozycji i po jej zaaprobowaniu przekazuje do konsultacji do Rady Dialogu Społecznego, w której zasiadają przedstawiciele rządu, związków zawodowych i organizacji pracodawców. Jeżeli do 15 lipca danego roku Rada ta nie przedstawi Radzie Ministrów swojej propozycji wysokości płacy minimalnej to do 15 września danego roku, Rząd sam ustala wysokość minimalnego wynagrodzenia, które nie może być niższe od pierwszej propozycji przyjętej przez Radę Ministrów. Tak właśnie działo się w ostatnich latach, w tym w roku 2022. 

Co nas czeka w zakresie płacy minimalnej w 2023 r.

W efekcie decyzji rządu od stycznia 2023 r. minimalne wynagrodzenie za pracę będzie stanowić 50,3 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej na 2023 r., a od lipca 2023 r. – 51,9 proc. Oznacza to, że od 1 stycznia 2023 r. płaca minimalna wzrośnie do 3490 zł, a od 1 lipca – do 3600 zł.

Dlaczego płaca minimalna w 2023 będzie wzrastać dwa razy? Ponieważ zgodnie z ustawą o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, jeżeli prognozowany na następny rok wskaźnik inflacji wynosi co najmniej 105 proc. – ustala się dwa terminy zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej. Wspomniana wyżej minimalna stawka godzinowa w 2023 r. wzrośnie odpowiednio do 22,80 zł od 1 stycznia i do 23,50 zł od 1 lipca. Stawka w lipcu przyszłego roku będzie o 3,80 zł wyższa od tej z 2022 r. Okazuje się jednak, że w zależności od sytuacji nawet przy płacy minimalnej kwota do wypłaty dla pracownika na tzw. rękę może się różnić. Tabela poniżej pokazuje kilka możliwych przykładów.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://poradnikpracownika.pl/-placa-minimalna-jak-wyliczona-bedzie-twoja-wyplata

Zalety i wady płacy minimalnej

Jak w każdym przypadku, można się doszukać wad i zalet rozwiązania opartego na płacy minimalnej. Zastanówmy się czy w przypadku, gdy praca jakiejś grupy społecznej będzie warta mniej niż jej wartość rynkowa, to czy pracownik będzie w ogóle zatrudniony? Z pewnością nie, chyba że rząd w ramach kolejnego mechanizmu interwencyjnego zdecyduje się na dofinansowanie takiej osoby. To z pewnością jest jedna z wad. A co zrobi przedsiębiorca, który musi zastosować płacę minimalną, tzn. podnieść ją do poziomu, ustalonego przez rząd? Czy zdecyduje się na obniżenie swojego zysku, przerzuci ten koszt na klientów (o ile w ogóle może), zredukuje ogólny fundusz płac w firmie, zmniejszy poziom inwestycji czy też zwolni część swoich pracowników? Jak widać, regulacja płacy minimalnej nie jest prosta a zarządzanie nią powinno uwzględniać i/lub przewidywać jej potencjalnie niekorzystne skutki i maksymalizować te korzystne. Jaka jest zatem jej zaleta? Obecnie, chyba tylko taka, że nie wymyślono lepszego narzędzia ekonomicznego, które umożliwia:

1. opłacanie pracy prostej, nieskomplikowanej, o małej uciążliwości i wykonywanej w bardzo normalnych warunkach;
2. wyznaczenie pewnego punktu porównania do wyznaczania wyższych wynagrodzeń za prace bardziej skomplikowane;
3. określenie dolnego punktu widełek płacowych w wielu przedsiębiorstwach;
4. zabezpieczenie pracowników przed nadmiernym wykorzystywaniem pozycji rynkowej przez ich pracodawców;
5. skuteczną walkę z ubóstwem przez ustalenie pewnego minimum zapewniającego odpowiedni poziom życia;
6. promowanie względnej stabilności ekonomicznej, a tym samym rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego.

Ja jak wypada Polska na tle państw UE w zakresie płacy minimalnej?

Zasady dotyczące stosowania płacy minimalnej na świecie wyznaczane są przez różnego rodzaju konwencje i zalecenia wydawane przez Międzynarodową Organizację Pracy (MOP, International Labour Organisation), do których w szczególności należą:

1. konwencja nr 26 dotycząca ustanowienia metod ustalania płac minimalnych (1928 r.),
2. konwencja nr 99 dotycząca ustalania płac minimalnych w rolnictwie (1951 r.),
3. konwencja nr 131 dotycząca ustalania płac minimalnych, zwłaszcza w odniesieniu do krajów rozwijających się (1970 r.),
4. zalecenie nr 135 dotyczące ustalania płac minimalnych, zwłaszcza w odniesieniu do krajów rozwijających się (1970 r.).

Jak wygląda Polska na tle innych krajów UE? Porównując wartości bezwzględne płacy minimalnej nie ma wątpliwości, że nierówności w wysokości pensji minimalnej w państwach UE są stosunkowo wysokie. Sytuacja wygląda zgoła inaczej, jeżeli uwzględnieni się parytetu siły nabywczej pieniądza. I tak porównując wartości bezwzględne, np. Niemcy otrzymują ok. 2,5 razy więcej niż Polacy a uwzględniając siłę nabywczą pieniądza już tylko o ok. 30%. Poniższy rysunek przedstawia płacę minimalną w 21 państwach UE na bazie danych Eurostatu ze stycznia 2022. 

Źródło: https://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-eurostat-news/-/ddn-20220128-2

Polska idzie w górę 

Poniższy rysunek przedstawia płacę minimalną z uwzględnienie standardu siły nabywczej (w skrócie PPS ang. purchasing power standard, jest sztuczną jednostka walutową, za którą można kupić tę samą ilość dóbr i usług w danym kraju,). W tym rankingu Eurostat wyróżnił dwie grupy państw:

1) pensja minimalna wynosi powyżej 1 000 PPS – w tej grupie znajduje się Polska,

2) pensja minimalną poniżej 1 000 PPS, gdzie znajdują się m. in Rumunia, Węgry, Czechy, Estonia, Słowacja, Łotwa i Bułgaria. 

Źródło: https://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-eurostat-news/-/ddn-20220128-2

Czy można to zrobić inaczej?

Wygląda na to, że współcześni ekonomiści spierają się, czy rozwiązanie oparte na płacy minimalnej przynosi więcej korzyści, czy strat. W jednym są oni zgodni: narzędzie to nie jest prostym, ani w pełni skutecznym rozwiązaniem zwalczania biedy i wyrównywania nierówności płacowych.

Niestety, żadne państwo nie dorobiło się sprawiedliwego systemu podatkowego oraz socjalnego, który stanowiłoby warunek dobrego mechanizmu płacy minimalnej. Wydaje się to całkiem oczywiste, ponieważ samo pojęcie sprawiedliwości w obecnych czasach wydaje się względne. Nie są mi znane wyniki badań, które pozwoliłby jednoznacznie wskazać jak ułożyć łamigłówkę płacy minimalnej, która odpowiedziałby na pojawiające się wątpliwości takie jak:

1. na jakim poziomie należy ustalić wartość minimalną lub w odniesieniu do czego?
2. kto powinien być objęty taką regulacją – wszyscy czy też niektórzy?
3. czy taka regulacja powinna być taka sama dla wszystkich bez uwzględnienia np. wieku, doświadczenia zawodowego lub miejsca zamieszkania, płci czy też wykształcenia?

A może poziom płacy minimalnej powinien być inny dla rejonów słabo rozwiniętych, w których pozycję dominującą ma pracodawca a inny dla rejonów rozwiniętych, gdzie dominujący jest rynek pracownika? Mogłoby się to przyczynić do szybszego wyrównywania rozwoju gospodarczego. Jedno wydaje się pewne – źle zaprojektowana regulacja dotycząca płacy minimalnej może wpływać destrukcyjnie na rynek pracy stanowiąc szkodę dla wszystkich jej uczestników.

Na zakończenie warto postawić pytanie czy zamiast obecnego rozwiązania płacy minimalnej, które niewątpliwie dobrze sprzedaje się politycznie, rządzący nie powinni dążyć do rozwiązania bardziej efektywnego społecznie i gospodarczo, opartego na kwotach wolnych podatkowo czy ulgach, szytego bardziej na miarę dla konkretnych grup społecznych lub regionów, które bardziej aktywizowałyby społeczeństwo i odeszłoby od rozwiązania z dawnej epoki opartej na zasadzie wszystkim po równo?

W artykule wykorzystano następujące źródła:

1. https://mir.org.pl/2022/09/13/rzad-zaskoczyl-pracujacych-polakow-placa-minimalna-w-2023-r-wyzsza-niz-wczesniej-proponowano/?gclid=CjwKCAiA76-dBhByEiwAA0_s9UxdIo8yrZePoOB743Yg3zKYJ_6YX6AXwr95_mjIa7IjcGW6Ql68NhoCctkQAvD_BwE
2. https://poradnikpracownika.pl/-placa-minimalna-jak-wyliczona-bedzie-twoja-wyplata
3. https://www.gov.pl/web/rodzina/placa-minimalna-krok-po-kroku
4. https://gazeta.sgh.waw.pl/po-prostu-ekonomia/co-jest-placa-minimalna
5. https://www.bankier.pl/wiadomosc/Na-co-wplywa-placa-minimalna-8377349.html
6. https://www.dlahandlu.pl/detal-hurt/wiadomosci/alternatywa-dla-placy-minimalnej,101828.html
7. https://www.money.pl/gospodarka/jest-nowy-pomysl-na-podwyzke-placy-minimalnej-6786705024748064a.html
8. https://finanse.rankomat.pl/poradniki/czy-placa-minimalna-zmniejsza-dystans-do-plac-srednich/
9. https://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-eurostat-news/-/ddn-20220128-2
10. https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/placa-minimalna-w-2022-roku-jak-polska-wypada-na-tle-panstw-ue/